Konu: Destekten yoksun kalma tazminat hesaplarında kullanılan aktüeryal yöntem,

Av. Fahri TAN

Bilindiği   üzere;
6704 Sayılı kanun ile Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası kapsamındaki tazminatların Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında yer alan usul ve esaslara tabi olması öngörülmüştür.

Bu itibarla, aktüeryal hesaplama yönteminin güncel bir konu olması nedeniyle çok ayrıntı içeren bu konuda kısa bir bilgilendirme yazısı paylaşma gereği  doğmuştur.

6704 sayılı Kanunun 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda değişiklik getiren 3, 4 ve 5. maddelerine göre motorlu araçlar için yaptırılan zorunlu sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminat hesaplamalarında zarar görenler tarafından açılacak tazminat davalarında hesaplama yöntemindeki  değişikliklerin bilinmesi son derece önem taşımaktadır.

Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları ekinde bulunan “Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Hesaplaması” ve “Sürekli Sakatlık Tazminatı Hesaplaması” başlıklarında yer alan aktüeryal hesaplama teknik ve yöntemlerine göre  hesaplama yapılması  ilişkin “6704 sayılı Kanun” 26.04.2016 tarihinde yürürlüğe girmiş  bulunmakta  ise  de;

Barolar Birliği ve Ankara Barosu tarafından “KARAYOLLARI MOTORLU ARAÇLAR ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARININ” yasalara aykırı fıkralarının yürütülmesinin  durdurulması ve iptali  için Danıştay’da  dava açılmıştır.

1-)Yeni Trafik Sigortası Genel Şartları

14 Mayıs 2015 gün 29355 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak  01 Haziran 2015 tarihinde yürürlüğe konulan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Trafik Sigortası  Genel Şartları ve eklerinde yer alan destekten yoksun kalma ve bedensel zararlar nedeniyle tazminat hesaplama yönteminde değişiklikler kabul edilmiştir.

Genel Şartlar’ın A.5.maddesinin (ç) bendinde:

Destekten Yoksun Kalma (Ölüm) Teminatı: Üçüncü kişinin ölümü dolayısıyla ölenin desteğinden yoksun kalanların destek zararlarını karşılamak üzere bu genel şart ekinde yer alan esaslara göre belirlenecek tazminattır.

Genel Şartlar ekinde yer alan koşullar;
Ek: 2’de destekten yoksun kalma tazminatının,
Ek: 3’de sürekli sakatlık tazminatını nasıl hesaplanacağı açıklanmıştır.

2-)Tazminat Hesaplarının Nasıl Yapılacağı Konusu

Destek tazminatının nasıl hesaplanacağına ilişkin Genel Şartlar ekinde, destek süresi ile aktif ve pasif çalışma sürelerinin Hazine Müsteşarlığı’nın belirleyeceği esaslara göre hesaplanacağı yer almış olup;

Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanan  genel şartlar içinde aktüaryel teknik ve yönteme göre maddi zarar hesabına hesaba esas alınacak üç önemli parametre bulunmaktadır.

a) Teknik faiz
b) TRH-2010 yaşam tablosu
c) Devre başı ödemeli belirli süreli rant formülü

I) Teknik Faiz

“Raporun düzenlendiği tarihte bilinen son gelir  üzerinden her yıl için %10 artış  ve yine her yıl için %10 oranında iskonto yerine” teknik faiz olarak %1,8 kullanılması öngörülmüştür.

II) Yaşam Tablosu (TRH 2010)

“PMF 1931 tablosu yerine”

III) Aktüeryal metod ile hesaplama da yaşam tablosu olarak TRH 2010 tablosu kullanılması gerekmekte  ise de;

TRH 2010 Tablosu sadece muhtemel bakiye yaşam süresinin tespitinde nazar alınmamakta   olup, bakiye ömür süresince her yaşın ayrı ayrı hayatta kalma ihtimali  de değerlendirilmektedir.

3-)Hazine Müsteşarlığı Tarafından Hazırlanan Genel Şartlarda Açıklanan Aktüeryal  Teknik ve Yönteme göre Maddi Zarar Hesaplamalarında Gözetilecek  Hususlar

Örnek (1)

55 yaşında kaza geçiren ve malül kalan  kişinin 60 yaşına kadar zarar  gördüğü 5 yıllık zarar süresinin %1,8 teknik faiz ve TRH 2010 yaşam tablosundan yararlanmak suretiyle her yaşın hayatta kalma  ihtimali ve her yaşın  zarar gördüğü aktif ve pasif yaşam süresine   göre hayatta  kalma  ihtimalinin tesbiti;

55 yaşındaki bir kişinin 55 yaşında hayatta kalma ihtimali = 55/55  = 1
•1 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 56/55 = 97,40%
•2 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 57/55 = 94,70%
•3 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 58/55 = 92,00%
•4 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 59/55 = 89,30% olup,

Aktüeryal metotta her yaşın yaşam olasılığı dikkate alındığında, 55-60 yaş arasında 5 yıllık  işleyecek aktif devre zarar süresi 4,734 yıllık süreye karşılık gelmektedir.

Örnek (2)

Örneğin 40 yaşındaki kişinin 20 yıllık zarar  hesabında (60 yaşına  kadar  devam edecek zarar) TRH 2010 Erkek tablosuna göre, 40 yaşındaki kişinin 20 yıl  süreyle hayatta kalma şansı;

40 yaşındaki bir kişinin 40 yaşında hayatta kalma ihtimali = 40/40  = 1
•1 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 41/40 = 98,06%
•2 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 42/40 = 96,14%
•3 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 43/40 = 94,25%
•4 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 44/40 = 92,37%
•5 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 45/40 = 90,49%
•6 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 46/40 = 88,62%
•7 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 47/40 = 86,77%
•8 sene sonra bu kişinin hayatta kalma şansı = 48/40 = 84,93% olup, 20 yıl sonraki  hayatta  kalma şansı ise  64,26% olup, aktüeryal metotta yaş ve süre arttıkça yıl çarpanı  peşin değer  katsayısı azalmaktadır.

Toplam 20 yıllık işleyecek aktif devreye karşılık gelen peşin değer faktörü 16,43 olmaktadır.

Örnek (3)

Destekten yoksunluk tazminatı  hesabı;

Eş ve çocuk bakımından her yaşın  hayatta kalma ihtimali  ve  çocuğun k destek gördüğü süre ve çocuğun destekten çıktığı süre sonunda,  eşin /annenin yaşı ve hayatta kalma ihtimali  ayrı ayrı değerlendirilmek suretiyle  hesaplama yapılmaktadır.

Bu hesaplamada kullanılan formül:

Yıllık gelir x {(N şimdiki yaş (Eşin rapor tarihindeki yaşı) — N çocuğun destekten çıktığında eşin  yaşı ) / D şimdiki yaş , eşin  rapor tarihindeki  yaşı)} x  Eşin destek oranı + yıllık gelir x {(N çocuğun destekten çıktığında eşin yaşı – N destek süresinin bittiğinde eşin yaşı) / D şimdiki yaş, eşin rapor tarihindeki yaşı} x (anne destek oranı) x kusur oranı

Diğer yandan, aktüeryal yöntemde maddi zarar  hesabında rapor hesaplama  tarihindeki resmi  evraklara  göre belirlenen  ücret nazara alınarak   işlemiş ve işleyecek devre zarar hesabı yapılmakta ise de;
aktüeryal  hesaplamalarda  teknik faiz  hesabı  nedeniyle her yıl için  ayrı ayrı  %10 artış ve %10 iskonto  katsayıları nazara alınmamaktadır.

Teknik faizin önceki yıllarda %3 olarak uygulanmakta olduğunu hatırlatalım. Teknik faizin %3 olması durumunda peşin değer faktörü sayısı azalmakta olup, tazminat miktarları daha düşük belirlenmektedir.

Pasif devre hesaplamalarında ise 60 yaş sonrası bir an için 75 yaşa kadar sürecek pasif devre yaşam süresinde 15 yıllık  %10artış ve %10 iskonto katsayısı  yerine, aktüeryal hesaplamaya esas alınacak peşin değer  sayısı;

TRH 2010 yaşam tablosu ve teknik faiz %1,8 esas alındığında;

{(a x,n = (Nx – Nx+n) / D x N60-N75 / D60}) = 7,18  katsayısına isabet etmektedir.

Aktüeryal yöntem ile Yargıtay’ca benimsenen progresif rant yöntemine göre zarar hesaplarına ilişkin karşılaştırmalı bir rapor  örneği   imkan bulursak  gelecek yazımızda ele alınacaktır.

SONUÇ: Aktüeryal hesaplama yöntemine göre tanzim olunacak bir raporu denetlemenin ve tabloları izlemenin ve rapordaki maddi hataları belirlemenin ve formüllerinin doğruluğunu basit bir çarpma bölme ile tesbit etmenin mümkün olmadığı görülmektedir.

Diğer yandan PMF tablosu yerine  TRH 2010 Tablosunun kullanılması bakiye ömür süresinin uzamasın sonucu tazminat miktarının da artacağı şeklinde yanlış bir algıya neden olmakta ise de, aktüaryel hesaplama  yönteminde bakiye yaşam süresinin uzun olması zarar  görenlerin tazminatlarında herhangi bir artış etkisi yapmamakta, aksine  muhtemel hayat süresinin artması(TRH 2010 tablosunun kullanılması) aynı zamanda  tazminata uygulanan iskonto süresinin artması ve teknik faiz hesabı uygulaması neticesinde hesaplanan  maddi tazminat zarar gören aleyhine azalmaktadır.

Av. Fahri TAN